Czym jest ślad ekologiczny?

Ślad ekologiczny to kompleksowy wskaźnik. Obliczany jest dla danego roku i opiera się na 15 000 danych z każdego kraju, sumując wszystkie potrzeby ludzi w kontekście dostarczania żywności, drewna, materiałów włókienniczych, pochłaniania dwutlenku węgla i rozwoju infrastruktury. Innymi słowy, wskaźnik porównuje zapotrzebowanie człowieka na zasoby naturalne ze zdolnością ich regeneracji. Najczęściej wyrażany jest w globalnych hektarach (gha), czyli ustandaryzowanej jednostce, pozwalającej porównywać ślad ekologiczny różnych krajów, regionów i osób. Ślad ekologiczny ma też swoje ograniczenia. Nie uwzględnia m.in. jakości życia, utraty różnorodności biologicznej, wyczerpywania zasobów nieodnawialnych.

Ślad ekologiczny może być liczony dla całego świata, poszczególnych państw lub pojedynczych osób. W Polsce wynosi on 4,6 gha na osobę, natomiast w Szwecji – 5,8 gha/os., w Estonii – 9,1 gha/os. Rekordzistą jest Katar, którego mieszkańcy potrzebują aż 15,5 gha na mieszkańca, aby zaspokoić swoje potrzeby życiowe. Jednocześnie mamy prawie 50 krajów, których ślad ekologiczny jest mniejszy niż 1,5 gha/os. Łącznie w tych krajach żyje 3 miliardy ludzi, co stanowi około 40% populacji ludzkiej. Warto zauważyć, że 12% światowej populacji wykorzystuje ponad 50% dostępnego potencjału biologicznego.

W 2022 roku mieliśmy dostępnych 1,5 gha/os. obszarów biologicznie produktywnych, jednocześnie ślad ekologiczny wyniósł 2,6 gha/os. Znaczy to, że zużywamy więcej zasobów w ciągu roku, niż jest się w stanie odtworzyć. Żyjemy zatem na ekologiczny kredyt. To zjawisko mierzy się m.in. poprzez Dzień Długu Ekologicznego (Earth Overshoot Day). Jest to dzień w danym roku, w którym zapotrzebowanie ludzkości na zasoby i usługi środowiskowe przekracza możliwości regeneracji Ziemi.

Biorąc pod uwagę fakt, że deficyt ekologiczny narasta z roku na rok, dokładna data Dnia Długu Ekologicznego jest mniej istotna niż skala tego zjawiska. Ogólny trend wskazuje, że data ta z roku na rok przesuwa się coraz bliżej początku roku. W 1971 roku był to 29 grudnia, obecnie mamy 24 lipca. Oznacza to, że ludzkość przyczynia się do dalszej degradacji biosfery w stałym, tragicznym w skutkach, tempie.

Dlaczego tak się dzieje? Główne przyczyny deficytu ekologicznego

• Nadmierna eksploatacja – pozyskujemy z natury więcej surowców, niż jest się w stanie odnowić;
• Wysoka emisja gazów cieplarnianych z przemysłu energetycznego i rolnictwa przemysłowego;
• Degradacja ekosystemów m.in. wycinka lasów (Amazonia, Azja Południowo-Wschodnia), zabudowa i rozwój infrastruktury w procesie urbanizacji;
• Wzrost populacji świata i promocja konsumpcyjnego stylu życia - coraz więcej ludzi żyje w modelu wysokiej konsumpcji, szczególnie w krajach rozwiniętych. Badania wskazują, że wraz ze wzrostem globalnej zamożności mierzonej jako PKB na osobę wzrasta też światowy ślad ekologiczny.

Czas na działanie, czyli co możemy zrobić?

Podstawową zmianą powinna być zmiana stylu życia, który opierałby się na świadomej konsumpcji i wyborze produktów i usług najmniej szkodzących planecie. Już teraz możemy dużo zrobić, m.in.:

• Zredukować niepotrzebną konsumpcję i marnotrawstwo – ograniczenie nadmiernej konsumpcji, w szczególności produktów jednorazowych i złej jakości, ograniczenie marnowania żywności, promowanie modeli współdzielenia (carsharing, jadłodzielnie, kawiarenki naprawcze).
• Efektywnie gospodarować zasobami – gospodarka o obiegu zamkniętym, wydłużanie cyklu życia produktów, oszczędzanie wody i energii.
• Przyspieszyć transformację energetyczną – wzrost efektywności energetycznej w przemyśle, budynkach, modernizacja linii przesyłowych, odchodzenie od paliw kopalnych na rzecz OZE.
• Chronić i odtwarzać ekosystemy – zatrzymanie wylesiania, szczególnie w krajach rozwijających się, ochrona bioróżnorodności i przywracanie zdegradowanych terenów do stanu naturalnego.

W ramach Global Footprint Network powstała inicjatywa #MoveTheDate, która w pięciu obszarach promuje rozwiązania przyczyniające się do zmniejszenia wpływu na środowisko i przesunięcia daty długu ekologicznego.

Dr Natalia Ratajczyk jest adiunktem dydaktycznym w Katedrze Biogeografii, Paleoekologii i Ochrony Przyrody na Wydziale Biologii i Ochrony Środowiska UŁ, Pełnomocnikiem Dziekana ds. zrównoważonego rozwoju oraz Pełnomocnikiem Dziekana ds. kierunków: Ochrona Środowiska, EkoMiasto, Biomonitoring i Biotechnologie Ekologiczne. Prowadzi zajęcia na kierunku Ochrona Środowiska i EkoMiasto, podczas których stara się uwrażliwiać studentów na aspekty związane z nadmierną konsumpcją, ochroną zasobów oraz kształtowaniem świadomości ekologicznej. Realizuje działania związane z podnoszeniem świadomości na temat zrównoważonego rozwoju i jest współautorką projektu BiOŚfera.

Materiał: dr Natalia Ratajczyk, Katedra Biogeografii, Paleoekologii i Ochrony Przyrody, Wydział Biologii i Ochrony Środowiska UŁ
Redakcja: Kamila Knol-Michałowska, Centrum Promocji, Wydział Biologii i Ochrony Środowiska UŁ